8 QUY TẮC ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP TRONG NGÀNH CÔNG NGHỆ PHẦN MỀM

8 QUY TẮC ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP TRONG NGÀNH CÔNG NGHỆ PHẦN MỀM THEO IEEE/ACM CODE OF ETHICS

1. Quy tắc 1: TÍNH CÔNG KHAI

Những kỹ sư phần mềm cần phải hành động thích hợp vì những lợi ích chung. Cụ thể thì những kỹ sư phần mềm nên:

• Hoàn toàn chịu trách nhiệm đối với những sản phẩm do mình làm ra.
• Phân định rạch ròi những lợi ích của kỹ sư phần mềm, người quản lý, khách hàng và những người dùng công cộng.
• Chỉ chấp thuân những phần mềm mà mình tin rằng là an toàn, đạt được những quy định tiêu chuẩn, qua được những bài test chất lượng và không làm ảnh hưởng xấu đến chất lượng của người dùng.
• Báo cáo cho cá nhân hoặc cơ quan có thẩm quyền bất kỳ trường hợp nào có khả năng rủi ro cho người dùng, cồng đồng, cho môi trường  gây ra bởi phần mềm hoặc các tài liệu quan.
• Nổ lực hợp tác với cộng đồng nhằm khắc phục các sự cố gây ra bởi phần mềm, quá trình cài đặt, quá trình bảo trì hay các tài liệu liên quan.
• Xem xét những nhân tố có khả năng làm hạn chế hiệu quả của phần mềm và khắc phục chúng.
• Phải thành thật và không được gian dối trong quá trình phát triển phần mềm, đặc biệt là trong những sản phẩm được public.

Ví dụ: Những kỹ sư phần mềm phát triển những phần mềm và public để cho mọi người sử dụng, khi gặp vấn đề như phát sinh lỗi kỹ thuật, không tương thích thì họ phải là người tiên đứng ra chịu trách nhiệm và khắc phục những sự cố đó.

2. Quy tắc 2: KHÁCH HÀNG VÀ ĐƠN VỊ QUẢN LÝ

Những kỹ sư phần mềm nên đặt lợi ích của nhân viên và người quản lý lên trên hết, hơn cả lợi ích của bản thân. Cụ thể, những kỹ sư phần mềm nên:

• Đảm bảo tạo ra sản phẩm hoặc cung cấp dịch vụ đúng năng lực của họ, chân thật nói ra những giới hạn của bản thân.
• Không cố ý sử dụng những phần mềm bất hợp pháp hoặc vi phạm những quy chuẩn đạo đức.
• Sử dụng tài sản của khách hàng và đơn vị quản lý vào mục đích hợp lí và được cho phép.
• Đảm bảo rằng những tài liệu tham khảo đã được chấp thuận (nếu cần thiết) bởi chủ sở hữu.
• Không được tiết lộ những thông tin bí mật trong công việc miễn những thông tin đó không ảnh hưởng đến cộng đồng và hợp pháp.
• Xác nhận, thu thập bằng chứng và báo cáo cho khách hàng hoặc đơn vị quản lý ngay lập tức nếu nghĩ rằng một dự án có khả năng thất bại, hoặc quá tốn kém hay vi phạm pháp luật.
• Xác định, viết tài liệu và báo cáo bất kì vấn đề quan trọng nào mà có thể cộng đồng sẽ quan tâm cho khách hàng hoặc quản lý.
• Không được nhận những công việc bên ngoài mà làm ảnh hưởng đến chất lượng công việc chính của đơn vị quản lý.
• Không được làm tổn hại đến lợi ích của khách hàng, trừ khi vi phạm đến vấn đề đạo đức, trong trường hợp đó báo cáo cho đơn vị quản lý hay các đơn vị có thẩm quyền xử lý.

Ví dụ: Những kỹ sư phần mềm khi được khách hàng, công ty cho phép sử dụng tài sản của họ thì không được phép dùng những thứ đó vào mục đích cá nhân, hoặc khi thực hiện những việc có thể làm ảnh hưởng đến tài sản đó thì phải được sự cho phép của chính chủ.

3. Quy tắc 3: SẢN PHẨM

Những kỹ sư phần mềm phải đảm bảo rằng sản phẩm tạo ra và những bản sửa đổi phải đạt được tiêu chuẩn cao nhất có thể. Cụ thể thì những kỹ sư phần mềm nên:

• Cố gắng tạo ra sản phẩm chất lượng cao với khoảng chi phí bỏ ra chấp nhân được, khoảng thời gian hợp lí và những sự đánh đổi (nếu có) phải rõ ràng và được chấp thuân bởi khách hàng và đơn vị quản lý.
• Đảm bảo những dự án mà mình tham gia có những mục tiêu rõ ràng và có thể đạt được.
  
• Xác định và xử lý những vấn đề đạo đức, kinh tế, văn hoá, pháp lí liên quan đến dự án.
  
• Đảm bảo họ đủ khả năng khi tham gia bất kỳ dự án nào hoặc đề xuất việc kết hợp cả việc đào tạo và làm việc.
• Đảm bảo những sản phẩm tạo ra bằng những phương pháp thích hợp.
• Làm việc theo những tiêu chuẩn chuyên nghiệp thích hợp nhất cho công việc hiện tại mà phù hợp về mặt đạo đức hoặc về mặt kỹ thuật.
• Hiểu rõ hoàn toàn những tiêu chuẩn kỹ thuật về sản phẩm mình tạo ra.
• Trong quá trình phát triển phần mềm, cần phải tôn trọng sự riêng tư của người dùng.
• Đảm bảo những yêu cầu hệ thống để sử dụng phần mềm đã được ghi lại kỹ lưỡng, phù hợp với hệ thống của người dùng và đã được chấp thuận.
• Đảm bảo phân bổ hợp lí chi phí, thời gian, nhân sự và chất lượng đầu ra trong bất kỳ dự án nào mình đang làm.
• Chắc chắn rằng sản phẩm và các tài liệu liên quan đã được test, sửa lỗi và đánh giá đầy đủ.
• Đảm bảo đã viết tài liệu đầy đủ, bao gồm cả những sự cố có thể xảy ra và các khắc phục, cho bất kỳ dự án nào của mình.
• Chỉ phát triển những phần mềm tôn trọng quyền riêng tư của những cá nhân bị ảnh hưởng bởi nó.
• Hãy cẩn thận chỉ sử dụng những tài liệu chính xác được cung cấp bởi những nguồn xác thực, và sử dụng một cách hợp lí khi đã được cho phép.
• Duy trì tính toàn vẹn của dữ liệu, cảnh giác với những sự cố và sai sót.
• Cần phải hành động chuyên nghiệp trong quá trình bảo trì sản phẩm như trong giai đoạn phát triển.

Ví dụ: Trong quá trình duy trì và cập nhật một phần mềm, kỹ sư phần mềm không được phép thiếu trách nhiệm, phải ra sức nỗ lực như lúc tạo ra phần mềm đó, luôn tích cực hỗ trợ xử lý sự cố và quan tâm đến những feedback của người dùng.

4. Quy tắc 4: ĐÁNH GIÁ

Những kỹ sư phần mềm nên thẳng thắng và khách quan trong những đánh giá chuyên môn của mình. Cụ thể những kỹ sư phần mềm phải:

• Thực đánh giá kỹ thuật cho mọi trường hợp cần được trợ giúp.
• Chỉ xác thực những tài liệu được chuẩn bị dưới sự giám sát và trong khả năng của họ, và được sự đồng thuận từ họ.
• Giữ thái độ chuyên nghiệp và tôn trọng bất kỳ phần mềm hoặc tài liệu liên quan nào mà mình chịu trách nhiệm đánh giá.
• Giải thích rõ ràng cho những bên liên quan về những xung đột lợi ích có thể sẽ vấp phải.
• Không thực hiện những hành vi lường gạt như đút lót, chém giá hay những hành vi không trung thực khác.
  
• Không tham gia, hoặc làm cố vấn cho những tổ chức tư nhân, chính phủ có liên quan đến phần mềm, mà bên quản lý và khách hàng có thể có những xung đột lợi ích  chưa được công khai.

Ví dụ: Nếu một kỹ sư chịu trách nhiệm giám sát một dự án, sản phẩm, họ phải thường xuyên theo dõi, giám sát và thực hiện những đánh giá trong quá trình phát triển của dự án đó nhằm đảm bảo quy trình phát triển đúng chuẩn, và kịp thời phát hiển và sửa chữa các sai phạm.

5. Quy tắc 5: QUẢN LÝ

Những người quản lý hay lãnh đạo kỹ sư phần mềm phải cần phải hỗ trợ và thúc đẩy cách làm việc tuân thủ đạo đức nghề nghiệp trong việc phát triển cũng như bảo trì phần mềm. Cụ thể thì những nhà quản lý và lãnh đạo nên:

• Quản lý tốt bất kỳ dự án nào mà mình tham gia, bao gồm việc đảm bảo các quy trình có hiệu quả, chất lượng ổn định và hạn chế rủi ro.
• Đảm bảo các kỹ sư phần mềm được thông báo đầy đủ về những tiêu chuẩn trước khi làm việc với họ.
• Đảm bảo rằng các kỹ sư phần mềm hiểu rõ những chính sách của ban quản lý và các quy trình bảo vệ mật khẩu, tập tin và những tài liệu có tính chất bí mật đối với ban quản lý và những người khác.
• Chỉ phân công công việc sau khi đã tính đến những trình độ và kiến thức, sự đóng góp của những cá nhân.
  
• Đảm bảo phân bổ hợp lí chi phí, thời gian, nhân sự và chất lượng đầu ra trong bất kỳ dự án nào mình đang quản lý.
• Thu hút những lập trình viên tiềm năng bằng các thông tin đầy đủ và chính xác về các điều kiện của công việc.
• Thưởng lương công bằng đối với mọi nhân viên.
• Không vô cớ ngăn cản cá nhân đảm nhân vị trí mà mình đủ khả năng.
• Đảm bảo thoả thuân công bằng về quyền sở hữu của bất kỳ phần mềm, quy trình, nghiên cứu, tài liệu hoặc bất kỳ thành quả nào mà các kỹ sư phần mềm đã đóng góp.
• Chỉ đưa ra quy trình hợp lí sau khi đã tham khảo những quy định của bộ quy tắc này.
• Không được yêu cầu nhân viên làm bất kỳ điều gì trái với bộ quy tắc này.
• Không được phạt bất kỳ nhân viên nào có ý kiến về vấn đề đạo đức với một dự án.

6. Quy tắc 6: CHUYÊN NGHIỆP

Những kỹ sư phần mềm cần phải biết hoàn thiện bản thân và bảo vệ danh tiếng của mình. Cụ thể, các kỹ sư lập trình nên:

• Giúp tạo lập một môi trường thuận lợi cho việc hành động đúng với quy chuẩn đạo đức nghề nghiệp.
• Đóng góp kiến thức về công nghệ phần mềm cho mọi người.
• Nâng cao trình độ chuyên môn bằng cách tham gia những tổ chức, những cuộc họp liên quan đến công việc.
• Hỗ trợ những kỹ sư lập trình khác tuân thủ Bộ quy tắc này.
• Không được để lợi ích của bản thân ảnh hưởng đến quyền lợi của khách hàng và ban quản lý.
• Tuân thủ mọi luật lệ trong công việc, trừ khi những điều luận đó có ảnh hưởng xấu đến lợi ích của cộng đồng.
• Hãy viết chính xác mô tả cách phần mềm hoạt động, tránh trường hợp không những giải thích sai mà còn viết trống rỗng, lừa gạt, gây hiểu làm cho người dùng.
• Chịu trách nhiệm kiểm tra, sửa lỗi và thông báo những sự cố của phần mềm và những tài liệu liên quan đến sản phẩm do mình làm ra.
• Đảm bảo rằng khách hàng, 
• Tránh hợp tác với những doanh nghiệp và tổ chức có phương thức hoạt động mâu thuẫn với bộ quy tắc này.
• Phải hiểu rằng quy phạm bộ quy tắc này sẽ khiến bản than không thể trở thành một kỹ sư phần mềm chuyên nghiệp.

Ví dụ: Trong quá trình phát triển sản phẩm, một kỹ sư phần mềm chuyên nghiệp không nên thực hiện những hành vi không thích hợp như sao chép sản phẩm của người khác, cố tình gây ra lỗi trong sản phẩm để tự sửa lỗi nhận công trạng.

7. Quy tắc 7: ĐỒNG NGHIỆP

Những kỹ sư phần mềm phải tôn trọng và tích cực hỗ trợ đồng nghiệp của mình. Cụ thể, những kỹ sư phần mềm nên:

• Khuyến nghị đồng nghiệp nên tuân thủ bộ quy tắc này.
• Hỗ trợ đồng nghiệp trong việc phát triển chuyên môn.
• Ghi lại quyền sở hữu sản phẩm của người khác và tránh việc sử dụng mà không được cho phép.
• Biết lắng nghe ý kiến, mối lo và những lời phàn nàn từ đồng nghiệp.
• Đối với những lĩnh vực nằm ngoài năng lực của bản thân, nên tham khảo ý kiến của những người đủ khả năng trong lĩnh vực đó.

Ví dụ: Trong công việc, những kỹ sư phần mềm không nên vì lợi ích cá nhân mà gây hại đến đồng nghiệp của mình như đổ lỗi lẫn nhau khi sản phẩm gặp sự cố, hay xúi giục đồng nghiệp thực hiện những hành vi gian lận, bất hợp pháp.

8. Quy tắc 8: BẢN THÂN

Những kỹ sư phần mềm nên tham gia vào việc học tập suốt đời về những vấn đề liên quan đến công việc, và nên tiếp cân công việc tuân thủ theo các quy tắc đạo đức. Cụ thể thì, các kĩ sư phần mềm cần phải liên tục cố gắng:

• Nâng cao kiến thức về việc phân tích, đặc tả, thiết kế, phát triển, bảo trì và kiểm tra phần mềm, cùng với quá trình quản lý và phát triển sản phẩm.
• Cải thiện khả năng để viết tài liệu được chính xác, đầy đủ thông tin và chất lượng.
• Phải hiểu rõ về phần mềm và các tài liệu liên quan mà mình làm ra, hiểu rõ những môi trường mà nó sẽ hoạt động.
• Hiểu rõ bộ quy tắc này và áp dụng chúng vào công việc.
• Không đối xử bất công với người khác vì bất kỳ định kiến nào.
• Không được xúi giục người khác vi phạm bất kỳ nguyên tắc nào trong bộ quy tắc này.

Ví dụ: Nếu một kĩ sư phát triển một phần mềm do chính mình tạo ra, họ không nên bỏ bê việc duy trì và phát triển nó mà thay vào đó nâng cao kiến thức của bản thân và cập nhật, nâng cấp và khắc phục những sự cố có thể phát sinh (nếu có).

MỘT VÀI TRƯỜNG HỢP VI PHẠM BỘ QUY TẮC EEE/ACM Code of Ethics

1. Sự kiện Therac-25: là một máy xạ trị được công ty Năng lượng nguyên tử của Canada Limited (AECL) sản xuất vào năm 1982. Máy xạ trị này có liên quan đến ít nhất sáu vụ tai nạn từ năm 1985 đến 1987, trong đó bệnh nhân được dùng quá liều bức xạ. Vì lỗi lập trình đồng thời, đôi khi nó cho bệnh nhân liều bức xạ cao gấp hàng trăm lần bình thường, dẫn đến tử vong hoặc thương tích nghiêm trọng. Những tai nạn này nhấn mạnh sự nguy hiểm của việc kiểm soát phần mềm của các hệ thống an toàn quan trọng, và chúng đã trở thành một nghiên cứu điển hình trong lĩnh vực tin học và công nghệ phần mềm (trích dẫn từ Wikipedia).

Sản phẩm Therac-25 đã vi phạm các quy tắc: 

• TÍNH CÔNG KHAI: chỉ chấp thuận những phần mềm mà mình tin rằng là an toàn, đạt được những quy định tiêu chuẩn, qua được những bài test chất lượng và không làm ảnh hưởng xấu đến chất lượng của người dùng.
• SẢN PHẨM: Tạo ra sản phẩm chưa đạt được tiêu chuẩn an toàn.
• ĐÁNH GIÁ: Thiếu sự cẩn trọng trong quy trình đánh giá, kiểm thử chất lượng đã gây ra sai lầm chết người của sản phẩm này.
• QUẢN LÝ: Người quản lý phải có trách nhiệm đảm bảo phần mềm tạo ra phần mềm không được vấp phải những sai lầm nghiêm trọng như vậy, và họ đã thất bại trong việc đó.

2. Khoá website vì nhân viên IT bị nợ lương: Không lâu trước đây, cộng đồng mạng đã rộ lên thông tin về một website công ty Luật tại Hà Nội đã bất ngờ bị quản trị viên đóng. Khi truy cập vào địa chỉ của trang web này, người dùng chỉ thấy duy nhất dòng chữ đỏ với nội dung: "Website tạm dừng do nợ lương nhân viên." Tới 16h ngày 13/12, sau vài tiếng bị treo vì nợ lương nhân viên, website viet******.com đã truy cập được bình thường. Có vẻ như khúc mắc đã được thu xếp ổn thoả. Nếu tình trạng trên website giữ nguyên thêm vài ngày, thậm chí vài giờ nữa, chắc danh tiếng của công ty sẽ bị ảnh hưởng trầm trọng.

Truy cập vào trang viet******.com, người dùng chỉ thấy dòng chữ đỏ thông báo "website đã tạm dừng" (Ảnh: Chụp màn hình)

​ Trường hợp này vi phạm tắc trong vấn đề QUẢN LÝ khi đã không trả lương cho nhân viên đúng với thoả thuận.

3. Phép chia dấu phẩy động (floating point) Intel Pentium năm 1993: Một lỗi silicon khiến chip Pentium nổi tiếng của hãng sản xuất thiết bị xử lý Mỹ gặp sai sót khi chia số floating-point trong một chuỗi cụ thể. Ví dụ, chia 4195835.0/3145727.0 sẽ ra 1.33374 thay vì 1.33382, sai số 0,0006%. Dù lỗi ảnh hưởng đến rất ít người sử dụng, nó trở thành một cơn ác mộng về PR (quan hệ cộng đồng) cho Intel. Đã có khoảng 3 - 5 triệu chip gặp khiếm khuyết lưu thông trên thị trường. Intel ban đầu chỉ cung cấp thiết bị xử lý mới cho những khách hàng chứng minh được rằng công việc của họ đòi hỏi độ chính xác cao. Tuy nhiên, công ty sau đó đã nhún nhường và chấp nhận thay thế chip cho bất cứ ai gửi phàn nàn. Tổng thiệt hại của Intel cho lỗi này là 475 triệu USD.

Sản phẩm Intel Pentium đã vi phạm các quy tắc:

• TÍNH CÔNG KHAI: chỉ chấp thuận những phần mềm mà mình tin rằng là an toàn, đạt được những quy định tiêu chuẩn, qua được những bài test chất lượng và không làm ảnh hưởng xấu đến chất lượng của người dùng.
• ĐÁNH GIÁ: Thiếu sự cẩn trọng trong quy trình đánh giá, kiểm thử chất lượng đã gây ra sai lầm này.
• QUẢN LÝ: Người quản lý phải có trách nhiệm đảm bảo phần mềm tạo ra phần mềm không được vấp phải những sai lầm nghiêm trọng như vậy, và họ đã thất bại trong việc đó.

4. Sự cố newsfeed Facebook: Mới đây vào ngày 24/8/2022, nhiều trường hợp bảng tin Facebook của nhiều người dùng xuất hiện tình trạng bất thường. Thông thường News Feed sẽ hiển thị bài đăng từ trang, bạn bè, nhóm người dùng theo dõi. Tuy nhiên, hiện một số tài khoản chỉ nhìn thấy bài viết từ người dùng khác, đăng trên các fanpage. Trên các diễn đàn, nhiều người dùng cho biết họ bỗng nhiên nhìn thấy nhiều bài viết ngẫu nhiên của những tài khoản khác, đăng trên trang họ có theo dõi. Một số trang bất ngờ xuất hiện như fanpage của Ronaldo, Blackpink, Linus Tech Tip, Fabrizio Romano...

Sự cố này của Facebook đã vi phạm các nguyên tắc:

• SẢN PHẨM: Chưa đảm bảo được sự ổn định của sản phẩm gây ảnh hưởng đến trải nghiệm của người dùng.
• ĐÁNH GIÁ: Thiếu sự cẩn trọng trong công đoạn đánh giá, kiểm thử là nguyên nhân chính gây ra sự cố này.
• QUẢN LÝ: Ban quản lý Facebook đã thực hiện không tốt nhiệm vụ của mình khi để xảy ra sự cố này và mất nhiều thời gian để khắc phục nó.

5. Hack mạng Poly: Hack Mạng Poly, một giao thức cross-chain cho Bitcoin và các loại tiền điện tử khác, là vụ trộm tiền điện tử được xác nhận là lớn nhất trong lịch sử — và cũng là một trong những vụ trộm gần đây nhất. Tính năng giao dịch chuỗi chéo của Mạng Poly cho phép người dùng gửi tài sản cùng các blockchain khác mà không cần chuyển đổi chúng thông qua một sàn giao dịch. Theo như kỹ sư phần mềm Kelvin Fichter đã giải thích kỹ, giao thức này tạo ra hộp khóa tự quản lý kỹ thuật số trên hai blockchain. Sau đó, nó cho phép người dùng rút tiền từ một hộp khóa chỉ sau khi nhận được tin nhắn từ hộp khóa khác mà lượng tài sản tương ứng đã được gửi vào nó. Một hacker, hay một nhóm hacker, đã tìm cách tìm cách lừa một hộp khóa để lấy các quỹ được lưu trữ trong đó mà không cần sự cho phép hợp pháp từ một blockchain khác. Họ đã khai thác lỗ hổng này vào ngày 10/8, để đánh cắp tổng cộng hơn 610 triệu USD.

Ở đây khi xem xét trường hợp của hacker, thì người đó đã vi phạm các quy tắc:

• SẢN PHẢM: Tạo ra sản phẩm phần mềm thực hiện hành vi bất hợp pháp nhằm thực hiện mục đích cá nhân, gây ảnh hưởng đến lợi ích của người dùng.
• CHUYÊN NGHIỆP: Là một kỹ sư phần mềm chuyên nghiệp, phải tuân thủ bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp, chứ không phải là phá vỡ những nguyên tắc đó.
• BẢN THÂN: Dùng kiến thức của bản thân vào mục đích bất chính, vi phạm các quy tắc đạo đức nghề nghiệp của một kỹ sư phần mềm.